Պարտադիր զինծառայության ժամկետի կրճատում. ճանապարհ դեպի արդիական բանա՞կ, թե՞ քաղաքական քայլ

Էդուարդ Առաքելյան

Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը հանրային քննարկման է ներկայացրել օրինագիծ, որն առաջարկում է շարքային կազմի համար պարտադիր զինվորական ծառայության ժամկետը կրճատել 24-ից մինչև 18 ամիս՝ սկսած 2026-ի ամառային զորակոչից։

Այս որոշումը երկակի նշանակություն կարող է ունենալ։ Մի կողմից՝ այն կարող է արտահայտել բանակային բարեփոխումների նոր մոտեցում․ զորանոցային երկարատև ծառայության փոխարեն շեշտը դնել պատրաստության որակի վրա և ստեղծել ավելի հավասարակշռված զինված ուժեր։ Մյուս կողմից՝ այն կարող է լինել ներքաղաքական քայլ և կառավարության քաղաքական ռազմավարության մաս՝ ուղղված հասարակական լարվածության նվազեցմանը և սեփական առաջադիմականության ցուցադրմանը՝ որպես հին, խորհրդային մոտեցումներից հրաժարվելու և արդիականացմանն իրենց նվիրվածության ապացույց։

Ինչու հին մոդելը այլևս կիրառելի չէ

Ցանկացած պարագայում, երկամյա պարտադիր զինծառայության մոդելը արդեն հնացած է։ Այն մեծապես խորհրդային բանակի համալրման համակարգի ժառանգությունն է, որտեղ հիմնական չափորոշիչը զորակոչիկների քանակն էր, ոչ թե որակը։ Այդ մոդելը հիմնականում ուղղված էր անձնակազմի թվաքանակը պահպանելուն, սակայն միշտ չէ, որ իրական մարտունակություն էր ապահովում։ Եթե կրճատված ժամկետը անցնի նույն հին սխեմայով, ապա իրական արդյունք չի լինի։

Ժամանակակից զինված հակամարտությունները ցույց են տվել, որ առավելությունը ոչ թե զորքերի քանակն է, այլ պրոֆեսիոնալիզմը, ժամանակակից տեխնոլոգիաների տիրապետումը և բարձր մոտիվացիան։ Համեմատաբար կարճ ծառայության անցումը Հայաստանին կարող է թույլ տալ շարժվել դեպի ավելի մարտունակ բանակ, եթե, իհարկե, առաջնահերթ դառնա ինտենսիվ պատրաստությունը, այլ ոչ թե միայն զորանոցային առօրյան ու շարքային պատրաստությունը շարահրապարակում։

Հայաստանը բարդ միջավայրում է․ հարևան երկրները ակտիվ զինված ուժերի բարեփոխումներ են իրականացնում, զարգացնում պայմանագրային ստորաբաժանումները և նոր տեխնոլոգիաներ ներդնում։ Այս պայմաններում բանակը հին մոդելի մեջ պահելը նշանակում է գնալ ժամանակակից չափանիշներից հետ մնալու ռիսկի ճանապարհով։

Ժամանակակից բանակի անցնելու կարևոր պայմանները

Ծառայության ժամկետի կրճատման արդյունավետությունը հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե իրականացվի ինտենսիվ պատրաստության մոդելի անցում, որը պետք է վերանայի զինվորի պատրաստման ամբողջ էությունը։ Զինվորը պետք է կարողանա գործել ժամանակակից մարտի իրական պայմաններում, որտեղ առաջնայինը ոչ թե ձևական պարապմունքներն են, այլ գործնական հմտությունները։

Այս մոտեցումը ենթադրում է, որ բոլոր 18 ամիսները պետք է առավելագույնս հագեցած լինեն մարտական և տակտիկական պատրաստությամբ։ Ինտենսիվ դասընթացը պետք է ժամկետային ծառայությունը վերածի ժամանակակից զինվորի ձևավորման գործուն փուլերի, որն ի վիճակի կլինի մասնակցել իրական մարտական գործողությունների։ Ծառայությունը պետք է ներառի ոչ միայն մարտական և տակտիկական պատրաստություն, այլև ժամանակակից տեխնոլոգիաների յուրացում՝ (անօդաչու թռչող սարքեր (ԱԹՍ) և հակաԱԹՍ համակարգեր, հետախուզական միջոցներ, թվային կապ), առաջին բուժօգնության ուսուցում մարտական պայմաններում, ժամանակակից նավիգացիոն և իրադրային իրազեկման համակարգերի կիրառություն, ինչպես նաև որոշ տեսակի բարձր ճշգրտությամբ սպառազինության օգտագործման հիմունքներ։

Ժամկետային ծառայությունից հետո յուրաքանչյուր պահեստազորային պետք է ամեն տարի մասնակցի հավաքների։ Սա պարտադիր պայման է ձեռք բերված հմտությունները պահպանելու և ամրապնդելու համար։ Հավաքները հնարավորություն կտան ոչ միայն թարմացնելու գիտելիքները, այլև ծանոթանալու նոր զինատեսակների, տակտիկայի ու տեխնիկայի հետ, ինչը կարևոր է արագ փոխվող ժամանակակից պատերազմի պայմաններում։

Բացի այդ, ծառայության ժամկետի կրճատումը մինչև 18 ամիս կարող է դրական ազդեցություն ունենալ զորակոչից խուսափելու խնդրի վրա։ Ավելի կարճ և ինտենսիվ ժամկետը կարող է ընկալվել ոչ թե որպես «կորսված տարիներ», այլ որպես արդյունավետ և օգտակար փուլ, ինչը, իր հերթին, կարող է նվազեցնել խուսափողների թիվը։

Պարտադիր զինծառայության ժամկետի կրճատման ևս մեկ առանցքային պայման է անձնակազմի համալրումը պայմանագրային զինծառայողների հաշվին։ Ճիշտ այդ պայմանագրային ծառայությունն է ապահովում բանակի անհրաժեշտ կայունությունը։ Պաշտպանության նախարարությունը պնդում է, որ վերջին տարիներին Հայաստանը կարևոր քայլեր է արել այս ուղղությամբ․ գործարկվել է «Հայրենիքի պաշտպան» ծրագիրը, ստեղծվել է պրոֆեսիոնալ սերժանտների ինստիտուտ և մշակվել է ատեստավորման համակարգ։ Սահմանամերձ զորամասերում ծառայող պայմանագրայինների համար ներմուծվել են հատուկ արտոնություններ պայմանագրային ծառայությունը ավելի գրավիչ դարձնելու նպատակով։

Նոր մոդելին հաջող անցման համար անհրաժեշտ է ապահովել զինծառայողների սոցիալական պաշտպանության հուսալի համակարգ․ արժանապատիվ աշխատավարձեր, բնակարանով ապահովում, նրանց ընտանիքների համար ընդլայնված արտոնություններ, ինչպես նաև բժշկական սպասարկման և կարիերայի առաջընթացի երաշխիքներ։ Պայմանագրային ծառայությունը պետք է դառնա ոչ թե հարկադրական անհրաժեշտություն, այլ գրավիչ, կայուն և պրոֆեսիոնալ աշխատանք։

18-ամսյա պարտադիր զինծառայության անցումը, եթե դա ոչ թե ձևական փոփոխություն է, այլ ամբողջությամբ հաշվարկված քայլ, կարող է հանգեցնել ավելի պրոֆեսիոնալ և մարտունակ բանակի ստեղծման։

Վերջին հաշվով, խելամիտ և հետևողական ծրագրման դեպքում ժամկետային ծառայությունը կարող է վերածվել արդյունավետ ռազմական պատրաստության փուլի, իսկ զինված ուժերի հիմքը պետք է դառնան հարձակողական ստորաբաժանումները, որոնք պետք է կազմեն բանակի էլիտան։ 

Այնուամենայնիվ, այս բարեփոխման հաջողության շուրջ դեռ կան կասկածներ, քանի որ այսօր Հայաստանի Զինված ուժերի բարեփոխումը ներկայացվում է որպես տարբերակված նախաձեռնությունների շարք՝ առանց միասնական ռազմավարության տեսանելիության և հաճախ՝ ներքաղաքական ենթատեքստով։

Ամեն ինչ կախված է իրական, համակարգային քայլերից՝ քիչ ձև և ավելի շատ որակ ու իրական մարտունակություն։

The post Պարտադիր զինծառայության ժամկետի կրճատում. ճանապարհ դեպի արդիական բանա՞կ, թե՞ քաղաքական քայլ appeared first on CIVILNET.